Εισαγωγή

Στο πλαίσιο μελέτης του φαινομένου του ψηφιακού νομαδισμού και των λεγόμενων lifestyle mobilities, το Παρατηρητήριο Ψηφιακών Νομάδων έχει καταλήξει σε επτά βασικές παραμέτρους οι οποίες πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψη για την αξιολόγηση καταλληλότητας ενός προορισμού για την προσέλκυση ψηφιακών νομαδών, αλλά και ταυτόχρονα ως «πυξίδα» προσαρμογής σε μελλοντικές ανάγκες που σχετίζονται με τα “lifestyle mobilities”.

Το συγκεκριμένο μοντέλο παραμένει υπό διαμόρφωση, ωστόσο στο συγκεκριμένο άρθρο γίνονται κάποιες βασικές επισημάνσεις και επεξηγείται η φιλοσοφία του μοντέλου.

Μεθοδολογία

Δεν υπάρχουν μέχρι στιγμής επαρκείς ποσοτικές έρευνες οι οποίες να κατευθύνονται σαφώς προς τα κριτήρια επιλογής ενός προορισμού από ψηφιακούς νομάδες. Για τη δημιουργία του μοντέλου λήφθηκαν υπ’ όψη στοιχεία από έρευνες που έχουν διεξαχθεί μέχρι τώρα και έχουν δημοσιευθεί, στοιχεία από βιβλιογραφική έρευνα, καθώς έλαβε χώρα και ποιοτική έρευνα από ιστοσελίδες και ομάδες που απευθύνονται σε ψηφιακούς νομάδες.

7 Στρώματα

Το μοντέλο χωρίζεται σε 7 στρώματα («layers») με σειρά ιεράρχησης ή αλλιώς 7 στρώματα στους οποίους ένας προορισμός χρειάζεται να αξιολογήσει και έπειτα να εργαστεί.

Τα στρώματα έχουν ως εξής: κόστος διαβίωσης, κοινότητα ψηφιακών νομάδων, χώροι εργασίας, διασυνδεσιμότητα, περιβάλλον, δραστηριότητες ενώ προστέθηκε και ένα όγδοο που αφορά στην ασφάλεια & ελευθερία.

Λαμβάνοντας υπ’ όψη ότι υπάρχουν διάφορες κατηγορίες ψηφιακών νομάδων (segments) όσα αναφέρονται παρακάτω, αναφέρονται γενικά και ο αναγνώστης θα πρέπει να λάβει υπ’ όψη του ότι μπορούν να υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις όταν ενδιαφερόμαστε σε μια πολύ συγκεκριμένη κατηγορία ψηφιακών νομάδων.

Κόστος Διαβίωσης

Ως κόστος ζωής ορίζουμε το χρηματικό ποσό που απαιτείται για την κάλυψη βασικών δαπανών μετά φόρων σε ένα συγκεκριμένο τόπο και σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο, όπως:

• στέγαση,
• τροφή,
• μετακίνηση και διασυνδεσιμότητα
• θέρμανση
• υγειονομική περίθαλψη

σε ένα συγκεκριμένο μέρος και χρονική περίοδο. Το κόστος ζωής χρησιμοποιείται συχνά για να συγκρίνει κανείς πόσο ακριβό είναι να ζεις σε μια πόλη σε σχέση με μια άλλη.

Η δυνατότητα συσώρευσης πλούτου αλλά και η ποιότητα ζωής (απαιτούμενες ώρες εργασίας για την κάλυψη των αναγκών αυτών, δαπάνη χρημάτων για προσωπικά ενδιαφέροντα κ.λπ) εξαρτάται από τον ύψος του μισθού σε σχέση με το κόστος της διαβίωσης σε μια συγκεκριμένη πόλη.

Όσο μεγαλύτερη είναι η διαφορά μεταξύ μισθού και κόστος ζωής τόσο υψηλότερη θεωρείται η ποιότητα ζωής και άρα τόσο καλύτερη η διαβίωση. Για παράδειγμα ένας υψηλός μισθός σε μια πόλη με εξαιρετικά υψηλό κόστος διαβίωσης (π.χ Νέα Υόρκη) μπορεί να μη σημαίνει απολύτως τίποτα. ^[1]Banton, C. 26/03/2021. Cost of Living Definition. Investopedia. https://www.investopedia.com/terms/c/cost-of-living.asp.

Για τους ψηφιακούς νομάδες το κόστος ζωής παίζει πολύ σπουδαίο ρόλο στην επιλογή μιας πόλης ιδίως για τους παρακάτω λόγους: α) μπορούν να κάνουν μεγαλύτερη εξοικονόμηση χρημάτων, συνεπώς να εργαστούν για λιγότερα χρόνια έως τη συνταξιοδότηση τους ^[2]βλ. ενδεικτικά, Running, T. 20/02/2021. The ultimate retirement savings guide for expats & nomads. NomadGate. https://nomadgate.com/investment-strategy-digital-nomads-expats/, Lake, … Continue reading  β) να εργάζονται λιγότερες ώρες, ώστε να είναι σε θέση είτε να κάνουν μια πιο ισορροπημένη ζωή είτε να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο σε άλλα ενδιαφέροντα ή ασχολίες ή ακόμα και στην προσωπική τους εξέλιξη γ) επειδή μπορεί να τους προσφέρει περισσότερη ασφάλεια σε περίπτωση που για ένα μεγάλο διάστημα μείνουν χωρίς ή με λιγότερα εισοδήματα ^[3]Stickel, M. 2020. Challenges and Opportunities of Digital Nomadism and its Implications for Tomorrow’s Workforce, Master Thesis, NOVA – School of Business and Economics. pg. 15, Thompson BY … Continue reading.

Στη δημοφιλή πλατφόρμα Nomadlist το κόστος ζωής είναι μια από τις σπουδαιότερες μεταβλητές για τη δημοτικότητα ενός προορισμού. Παράλληλα πολλά από τα ανερχόμενα κέντρα ψηφιακών νομάδων φαίνεται να είναι προορισμοί χαμηλού κόστους ^[4]Become Nomad. Cost of living Arbitrage for Digital Nomads and Remote Workers. https://becomenomad.com/cost-arbitrage-hacking-life-for-digital-nomads-remote-workers/ όπως … Continue reading.

Για τη διαμόρφωση του κόστους ζωής, προφανώς σπουδαίο ρόλο παίζει και η ισοτιμία μεταξύ του νομίσματος στο οποίο πληρώνεται ο ψηφιακός νομάς και του νομίσματος στο οποίο πληρώνει. Το να υπάρχει μεγάλη διαφορά ισοτιμίας είναι προφανώς προς όφελος του ψηφιακού νομά αφού σχετίζεται με το μειωμένο κόστος ζωής του προορισμού, υπάρχουν όμως και αρνητικά στοιχεία όπως είναι οι διάφορες παρακρατήσεις στη διαφορά συναλλαγματος ^[5]Bidloss, J. How to get paid and manage taxes as a digital nomad. Lonely Planet. https://www.lonelyplanet.com/articles/payment-and-taxes-as-a-digital-nomad. Όπως προσπελάστηκε … Continue reading

Κοινότητα Ψηφιακών Νομάδων

Παρόλο που οι ψηφιακοί νομάδες αποκαλούνται «νομάδες», στην πραγματικότητα μετακινούνται μόνοι τους. Ωστόσο, στον προορισμό άφιξης, έχουν μεγάλη ανάγκη να συναντούν και να συναναστρέφονται με άλλους σαν κι αυτούς και να δημιουργούν «κοινότητες» («nomadic communities»).

Η ύπαρξη και οι έννοια της κοινότητας είναι τρομερά σημαντική για τους ψηφιακούς νομάδες. Εκτός από τα πολλαπλά οφέλη που έχει το να συναναστρέφεται κανείς με μια κοινότητα (γνωριμίες, επαγγελματική δικτύωση, ανταλλαγές απόψεων, συνεργασίες κ.λπ), η πραγματική ανάγκη είναι άλλη και μάλιστα πολύ σπουδαιότερη:

Θεωρείται ότι η αίσθηση ομαδικότητας («togetherness») που προκαλεί η κοινότητα είναι για τους ψηφιακούς νομάδες το αντιστάθμισμα για την μη ύπαρξη άλλων μόνιμων δεσμών στον τρόπο ζωής που έχουν επιλέξει (όπως οικογενειακή δεσμοί, ιδιοκτησία, σύνδεση με την πατρίδα) και που εξελικτικά όλοι οι άνθρωποι είναι προγραμματισμένοι να αναζητούν. Τα λεγόμενα «co-working» και «co-living spaces» συντείνουν ακριβώς σ’΄αυτό ^[6]Hannonen, O. 2020.  In search of a digital nomad: defining the phenomenon Information Technology & Tourism (2020) 22:335–353..

Υπάρχουν διάφορες καταγραφές σχετικά με τη μοναξιά που νοιώθουν οι ψηφιακοί νομάδες η οποία προέρχεται ακριβώς από αυτόν τον τρόπο ζωής ^[7]Digital Nomads: In Search of Freedom, Community, and Meaningful Work in the New Ecomony. Oxford University Press, pg 143, Prabawa I W., Pertiwi, P. 2020. The Digital Nomad Tourist Motivation in Bali: … Continue reading. Εξ αυτής της σημασίας η ύπαρξη ή η δυνατότητα διαμόρφωσης κοινότητας ψηφιακών νομάδων σε έναν προορισμό τοποθετείται τόσο ψηλά στις προτεραιότητες του μοντέλου.

Xώροι Εργασίας

Ως χώροι εργασίας στο σημείο αυτό νοούνται οι χώροι εργασίας οι οποίοι είτε σχετίζονται με τα “co-working spaces” των οποίων η σημασία αναπτύχθηκε συνοπτικώς παραπάνω, είτε οι «χώροι» εργασίας με την ευρεία έννοια. Δηλαδή, ως χώροι εργασίας μπορούν να χαρακτηριστούν ένα δωμάτιο με θέα, ένα δημόσιο πάρκο, ένα παγκάκι μπροστά στη θάλασσα ή ένας πάγκος εργασίας μέσα στο δάσος.

Όπως έχουμε αναφέρει σε σχετικό άρθρο, οι ψηφιακοί νομάδες ανήκουν στην ευρύτερη κατηγορία του “lifestyle mobilities”, ενός τρόπου ζωής και κινητικότητας ο οποίος σχετίζεται με την εξισορρόπηση της εργασίας και της διασκεδασης. Οι ψηφιακοί νομάδες χαρακτηρίζονται από μια γενική προσαρμοστικότητα η οποία είναι είτε αίτιο είτε αποτέλεσμα του τρόπου ζωής τους. Στο ίδιο πλαίσιο υπάρχει και μια ηθελημένη προσαρμοστικότητα στον τρόπο/χώρο εργασίας τους (“flexibilization of the workspace”). Θεωρητικά τουλάχιστον, οι ψηφιακοί νομάδες μπορούν να εργάζονται με την ίδια αποδοτικότητα είτε σε ένα γραφείο είτε σε μια καφετέρια είτε εξ ανάγκης είτε επειδή επιθυμούν να εργάζονται σε εναλλακτικά περιβάλλονται εργασίας ^[8]Orel, M. 2019. Coworking environments and digital nomadism: Balancing work and leisure whilst on the move. World Leisure Journal. 61(3). DOI: 10.1080/16078055.2019.1639275.

Διασυνδεσιμότητα

Η ανάγκη για διασύνδεση δεν είναι αποτέλεσμα αλλά αίτιο της ανάπτυξης των ψηφιακών νομάδων, όπως είναι άλλωστε η παγκοσμιοποίηση, η ευκολία στις μετακινήσεις ανθρώπων και εμπορευμάτων. Έτσι το γρήγορο internet και οι ασύρματες τηλεπικοινωνίες είναι κάποιοι από τους λόγους οι οποίοι συνέτειναν στην ανάπτυξη της κινητικότητα ως τρόπος ζωής (lifestyle-led mobilities) και κατ’ επέκταση στο ψηφιακό νομαδισμό, ως μια μορφή κινητικότητας ως τρόπος ζωής ^[9]Hannonen O (2020). In search of a digital nomad: defining the phenomenon Information Technology & Tourism (2020) 22:335–353). Χωρίς λοιπόν τις τεχνολογίες των … Continue reading.

Συνεπώς, ανάμεσα στα κριτήρια ενός ψηφιακού νομά για να εγκατασταθεί σε μία περιοχή ή για να χρησιμοποιήσει ένα χώρο ως χώρο εργασίας, είναι απαραίτητη προϋπόθεση η κάλυψη αναγκών διασυνδεσιμότητας όπως είναι το ευρυζωνικό internet ή τα δορυφορικά δεδομένα (4G, 5G) ^[10]βλ. ενδεικτικά The Remote Nomad Blog.  How to Make Sure You Always Have ‘Good Internet’ as a Digital Nomad. όπως ανακτήθηκε στις 12/04/2021. … Continue reading

Σε σχέση με το τι ύψος σύνδεσης είναι απαραίτητο να καλύπτει ένας προορισμός σε σχέση με τους ψηφιακούς νομάδες η απάντηση δεν είναι μία. Διότι, δεν διαθέτουν όλοι οι χρήστες τις ίδιες ανάγκες. Για παράδειγμα οι ανάγκες που έχει σε ταχύτητα ανεβάσματος ένας ψηφιακός νομάς που εργάζεται ως συγγραφέας αρθρογράφος, δεν είναι οι ίδιες με αυτές που χρειάζεται ένας γραφίστας ή ένας video editor αφού οι απαιτήσεις στην τελευταία περίπτωση είναι πολύ μεγαλύτερες ^[11]βλ. έτσι και Cowork. https://www.sc-coworking.com/definition-hotspot-digital-nomads.htm, όπως ανακτήθηκε στις 12/04/2021. Αυτό το συμπέρασμα διασταυρώνεται και από τις απαντήσεις ψηφιακών νομάδων σε μια σειρά συνεντεύξεων που έχει εκπονήσει στο πλαίσιο της έρευνας του το Παρατηρητήριο Ψηφιακών Νομάδων. Βέβαια, αυτό δε σημαίνει ότι οι καλύτερες ταχύτητες και η κάλυψη δεν αποτελούν ένα επιπλέον πλεονέκτημα.

Φυσικά, από πολλούς θεωρείται ότι η εξάπλωση των δικτύων 5G θα έχει ως αποτέλεσμα και τη μεγαλύτερη εξάπλωση των ψηφιακών νομάδων ^[12]Digital Nomads Lifestyle. 9/01/2020. 5G will create a world of Digital Nomads. https://www.digitalnomadslifestyle.com/5g-will-create-a-world-of-digital-nomads/).

Κινητικότητα & Μεταφορές

H τεχνολογία και κατ’ επέκταση η διασυνδεσιμότητα είναι αλληλεξαρτώμενη με την κινητικότητα, ιδίως μετά την κορωνοϊό εποχή ^[13]Herman, I., Paris, C.M. 2020, ό.π.. Άλλωστε όπως έχει εκτεθεί και άλλο άρθρο μας, η κινητικότητα ως έννοια είναι συστατικό στοιχείο της έννοιας του ψηφιακού νομαδισμού. Η ανάγκη λοιπόν για μετακίνηση αφορά α) τη μετακίνηση από χώρα σε χώρα και β) από περιοχή σε περιοχή. Παράλληλα, επειδή ακριβώς οι ψηφιακοί νομάδες συνήθως δεν έχουν κινητή και ακίνητη περιουσία είναι πολύ πιθανό να μη διαθέτουν δικό τους μεταφορικό μέσο. Έτσι, και σύμφωνα με τις νέες τάσεις για της αστικές κινητικότητες, μεγάλη μερίδα του κοινού δεν έχει ανάγκη από μεταφορικό μέσο αλλά από την δυνατότητα μετακίνησης ως υπηρεσία.

Αυτό μεταφράζεται σε ευκολία μετακίνησης εντός πόλης με μέσα όπως δημόσιες αστικές συγκοινωνίες, ενοικίαση αυτοκινήτων, ποδηλάτων, πατινιών κ.λπ. καθώς και με χρήση υπηρεσιών «mobility as a service» ^[14]για το mobility as a service βλ. ειδικότερα Wikipedia. Mobility as a service. https://en.wikipedia.org/wiki/Mobility_as_a_service όπως ανακτήθηκε στις 12/04/2021, … Continue reading.

Εκτός από τις παραπάνω παροχές ενός προορισμού, σημασία έχει και η απόσταση ή η ευκολία μετάβασης σε κοντινές μεγάλες πόλεις ή ευκολία μετακίνησης από και προς το αεροδρόμιο αλλά και αντιστρόφως την ευκολία μετάβασης προς τον συγκεκριμένο προορισμό ^[15]Prabawa I W., Pertiwi, P. 2020, ό.π.